W Arktyce pogoda zmienia się jak w kalejdoskopie. Okno pogodowe, które nasi żeglarze wykorzystali do szukania drogi pomiędzy lodowymi krami na 82°N, musiało kiedyś się skończyć. Pytanie tylko jaką cenę przyjdzie za nie zapłacić.
Żegluga między krami lodowymi możliwa jest tylko na spokojnym morzu. Podczas zafalowania, wielotonowe tafle lodu stanowią śmiertelne zagrożenie dla jachtu. Na pierwszą wieść o zbliżającym się niżu i silnych północnych wiatrach kapitan zaczął się rozglądać za osłoniętym miejscem na przeczekanie sztormu. Musiało być wystarczająco płytkie, osłonięte z właściwego kierunku i wolne od lodu. Takich miejsc jest na archipelagu zaledwie kilka. Po skonsultowaniu sytuacji lodowej liczba możliwości zmalała do… dwóch. Po dobie żeglugi w kierunku wybranego kotwicowiska żeglarze zobaczyli zarys wyspy Heissa – niestety szczelnie otoczony polem lodowym, którego nie było na mapach i zdjęciach satelitarnych. Pozostało tylko mniej korzystne miejsce pod wyspą Champa. Do nadejścia wichury pozostały 4 godziny. Powinni zdążyć.
Tuż przed rzuceniem kotwicy jacht otrzymał pierwszy boczny podmuch wiatru – 40 węzłów – trochę mocniej niż przewidywała prognoza. Pod stromym brzegiem wyspy było spokojniej i kotwica pewnie złapała dno. Dwie godziny później nawet w osłoniętym miejscu siła wiatru dochodziła do 9B i jacht zaczął wlec kotwicę. Po drugiej próbie zakotwiczenia w sztormowym wietrze kapitan pozostawił włączony silnik na biegu naprzód – zmniejszyła się siła działająca na łańcuch kotwiczny i przez kilka godzin jacht stał dość spokojnie. Potem jednak sztorm wzrósł do 11B (zanotowano podmuchy 58 kt) i kotwica jeszcze dwukrotnie przestawała trzymać – konieczne było jej ponowne rzucanie. Nawet pod osłoną brzegu huraganowy wiatr rozfalował morze i zrywał grzywacze fal. Dopiero po 20 godzinach walki wiatr osłabł, a załodze wydawało się, że odetchnie.
Kiedy w Arktyce znów zapanowała cisza, wydawało się, że na powrót do Tichej Buchty wystarczy kilka godzin… Najpierw przyszła mgła. Z niej wyłoniło się gęste pole lodu w miejscu, w którym jeszcze dobę temu nie było ani bryłki. Huraganowy wiatr spowodował cielenie pobliskich lodowców na niebotyczna skalę i odciął Lady Danie drogę. Jacht znalazł się w potrzasku. Kanciaste, ostre bryły lodu, często wyższe od burt jachtu wynurzały się z mgły. Ciasno upchane, jedna przy drugiej, wypełniały całe pole widzenia. Ciężko było wypatrzeć jakikolwiek kanał wolnej wody. Kapitan wezwał całą załogę na pokład. W ruch poszły tyki lodowe i bosaki. Jacht, niczym jeż otoczony tyczkami, zaczął powoli przeciskać się przez gęste pole. Poruszał się głównie dzięki sile ludzkich mięśni. Zbyt duże było ryzyko uszkodzenia śruby napędowej przez podwodne części growlerów. Nie sposób powiedzieć ile godzin to trwało. Zegar stanął w miejscu. Liczyły się tylko kolejne bryły wypchnięte za rufę. W końcu przed dziobem pojawiła się otwarta woda.
– Dopiero wtedy zdaliśmy sobie sprawę jak bardzo jesteśmy zmęczeni. Byliśmy kompletnie przemoczeni, ale nie czuliśmy zimna – relacjonował kapitan Maciek Sodkiewicz. – To było najgorsze pole w moim życiu – dodał po chwili zastanowienia.

Kierując się na północ żeglarze odwiedzili Zatokę Geografów (Ziemia Jerzego), oglądali z bliska przepiękne lodowce wyłaniające się z mgły, a przygotowując się do wyjścia ponad archipelag, nie mogli przegapić okazji i zeszli na ląd na Wyspie Rudolfa, będąc prawdopodobnie pierwszymi Polakami, którzy postawili na niej stopę! Po zameldowaniu się na 82°N zaczął się niespieszny powrót na południe.
Ziemia Rudolfa to najdalej na północ wysunięta wyspa archipelagu Ziemi Franciszka Józefa, a jednocześnie najwyżej położona w całej Eurazji. W ponad 95% pokrywa ją olbrzymi lodowiec klifowo opadający do morza. Udany desant wzbudził radość załogi tym bardziej, że sukces nie był z góry przesądzony – na drodze stały spore ilości lodu oraz wiatr i fale, które skutecznie potrafią uniemożliwić lądowanie na wyspie. Czujność żeglarzy i doświadczenie kapitana pozwoliły jednak cieszyć się z wizyty w Zatoce Teplitz i zwiedzenia tego dziewiczego zakątka. Pierwsza część załogi pod wodzą kapitana wylądowała dzięki odpływowi, który odsunął lód od plaży, druga natomiast zmuszona była powalczyć z pakiem lodowym, ponieważ postanowił otoczyć zarówno jacht, jak i ponton.
Historia odkrycia Wyspy sięga wiele lat wstecz – po raz pierwszy opisana została przez ekspedycję Payera w 1874 r., natomiast sama Zatoka ze względu na niskie i w większości pozbawione lodu wybrzeże stała się bazą wypadową dla ekspedycji pragnących dotrzeć na Biegun Północny. Jedną z nich dowodził na statku Stella Polare w latach 1899-1900 Luigi Amedeo di Savoia, książę Abruzzów. Plan zakładał dotarcie przez Archangielsk na Wyspę Rudolfa, zimowanie, a wraz z końcem nocy polarnej dalszą drogę na biegun saniami zaprzężonymi w psy. Wprawdzie wyprawa nie dotarła do zakładanego celu, a w kluczowym momencie zabrakło di Savoi (ze względu na utratę trzech odmrożonych palców w trakcie zimowania nie mógł prowadzić sań), ale osiągnęła rekordową szerokość 86°34’N, 21 Mm bliżej Bieguna niż Nansen i Johansen w 1895 r.
Kolejną ekspedycją docelowo zamierzającą zdobyć Biegun – a która wykorzystała dogodne ukształtowanie Zatoki – była wyprawa Fiali-Zieglera w latach 1903-1905 na statku America, ale i ona musiała uznać wyższość natury. Statek, jak wiele innych w tamtych rejonach, został zmiażdżony przez napierające masy lodu w trakcie zimowania. Wprawdzie już nie w Zatoce Teplitz, ale na Wyspie Rudolfa pochowany został Grigorij Siedow, który zmarł w 1914 r. dowodząc rosyjskimi eksploratorami.
Od lat 30. XX w. do połowy lat 90. działały również w Zatoce stacje badawcze zbudowane przez Sowietów – najpierw do 1941 r. większa, a po wojnie mniejsza, zarządzana zazwyczaj przez pięcioosobowy zespół. Ta druga, ze względu na trudny dostęp została zamknięta w 1995 r. Do dzisiaj zachowały się historyczne zabudowania, pozostałości elektrowni wiatrowej oraz budynków technicznych. Nieużywane od lat, wypełniły się lodem sięgającym sufitów.
Po utworzeniu Parku Narodowego Rosyjska Arktyka, w latach 2011-2012 dokonano inwentaryzacji budynków stacji i od tego czasu nie było tam żadnego człowieka. Tak więc lądowanie na tak niedostępnej wyspie załogi polskiego jachtu można uznać za wyczyn.

Po kilku dniach spędzonych na pomocy Rosjanom w pracach naprawczych i badawczych, załoga wyprawy ruszyła w dalszą drogę, by sprawdzić jak daleko na północ da się dopłynąć.

Klucząc między zatorami i polami lodowymi, żeglarze znaleźli drogę by wypłynąć nad archipelag i zameldować się na 82°00’N. „To bardzo dziwne uczucie wiedzieć, że przed tobą jest już tylko lód… aż do samego bieguna” – skomentował Kapitan Sodkiewicz. Po krótkim toaście rozpoczęto odwrót. Karolina i Michał chcieli uczcić osiągnięcie kąpielą w morzu, jednak musieli poczekać aż jacht dotrze do miejsca w którym rozlewisko było nieco szersze. Ich wyczyn wzbudził nie tylko podziw załogi (temperatura wody sięgała, bagatela, -0,8°C), ale i zainteresowanie foki, która potraktowała to jako zachętę do zabawy – zaczęła raźno pływać wokół nich i wyskakiwać z wody. Teraz Lady Dana 44 wraca już na południe mając przed dziobem zachwycające lodowce północnej części archipelagu Ziemi Franciszka Józefa.

To już trzeci raz, kiedy członkowie projektu Lodowe Krainy wypłynęli powyżej 82°N. Wcześniej, w 2013 roku na jachcie Barlovento II osiągnięto 82°10,55’N, a w 2015 rekordowe 82°37’N. Na obu wyprawach towarzyszyli Maćkowi Sodkiewiczowi Marek Zdebski oraz Darek Gadomski, którzy i tym razem znaleźli się w załodze.

Zgodnie z dobrym obyczajem każda jednostka znajdująca się w Arktyce w miarę swoich możliwości i potrzeb pomaga innym. Załoga wyprawy Rosyjska Arktyka 2019 wspierając tę ideę, po jednym dniu poświęconym na regenerację sił, zapoznanie z obecnymi na wyspie Hookera Rosjanami oraz zwiedzanie najbliższej okolicy, ochoczo włączyła się do prac na archipelagu.

W Cichej Zatoce, której zabudowania służą jako główna siedziba Parku Narodowego Rosyjska Arktyka na archipelagu, znajduje się aktualnie niewielka ekipa Rosjan – od cieśli, przez pracowników technicznych, po naukowców. Wykorzystując obecność załogi polskiego jachtu, zaangażowali żeglarzy do pomocy. Na krótki czas Lady Dana zmieniła status na statek naukowo-transportowy. Po zaokrętowaniu dwóch stolarzy, geologa i historyka, jacht udał się na położone nieopodal wyspy.

Na wyspie Bell załoga pomogła w rozładunku desek i materiałów remontowych niezbędnych do naprawy dachu historycznego budynku – Eira Cabin – pochodzącego z 1881 r. Tę najstarszą zachowaną na archipelagu budowlę przywieziono w częściach na statku Eira aż z Norwegii. Każdy element został odpowiednio ponumerowany i przygotowany do złożenia. Do dzisiaj zachowały się na przykład numery desek podłogi. Po zakończeniu budowy wyprawa pod dowództwem Benjamina Leigh Smitha ruszyła by eksplorować nieznane dotąd obszary Ziemi Franciszka Józefa. Na wysokości Przylądka Flora (wyspa Northbrook) statek został uwięziony, a następnie zniszczony przez napierające masy lodu. Mimo tego udało się uratować część prowiantu oraz materiały, które wraz z zebranymi w okolicy kamieniami wykorzystano do budowy nowego schronu – Eira Lodge. Zimowanie Leigh Smitha na Florze nie było bardzo smutne, bowiem udało im się ocalić z tonącego statku 320 l rumu, 36 butelek szampana, 60 butelek piwa, 12 butelek ginu, 18 whisky i sherry. Upolowali również 34 niedźwiedzie polarne i 24 morsy, co pozwoliło wykarmić całą 25-osobową załogę. Do dzisiejszych czasów zachował się jedynie zarys kamiennej części chaty. Śladem historycznej wyprawy między wyspami popłynęli i nasi żeglarze, którzy przy okazji służyli wsparciem w dostawie materiałów do naprawy dziury w ścianie położonego nieopodal ruin Eira Lodge domku, wykorzystywanego przez ornitologów. Skąd dziura? Zrobił ją nie kto inny jak stały bywalec Arktyki – niedźwiedź polarny.

Kolejne przystanki to pięć pobliskich wysepek na których pod czujnym okiem geologa Jurija zbierano próbki minerałów do badań naukowych. Przy okazji pomocy, członkowie wyprawy zwiedzają okolicę, chociaż momentami jest to nieco utrudnione przez pilnujące swojego terytorium niedźwiedzie polarne. Mimo krótkiego pobytu, załoganci mieli już okazję podziwiać samicę dumnie kroczącą z młodymi oraz spotkać się z odmową udzielenia zgody na zejście na ląd. Niedźwiedź nie dość, że spotkawszy członków ekipy zmierzył ich wzrokiem, to jeszcze zaczął płynąć w ich kierunku, kiedy zbyt długo ociągali się z odwrotem i obraniem innego celu niż Przylądek Flora. Obecnie, po sytym obiedzie i wizycie (kolejnej!) w bani, załoga kieruje się na północ, aby eksplorować tamtejsze tereny.

Po niemal 9 dobach żeglugi, pokonaniu 1167 Mm i wiejącego praktycznie stale z północy wiatru, w piątkowy wieczór 2. sierpnia wyprawa Rosyjska Arktyka 2019 szczęśliwie dotarła na archipelag Ziemi Franciszka Józefa. Pierwszym przystankiem, zgodnie z planem, jest Cicha Zatoka (Tichaja Buchta) na wyspie Hookera.
W piątek rano w końcu zza chmur wyszło słońce, na morzu pojawił się pierwszy lód, a przed dziobem góry archipelagu Ziemi Franciszka Józefa. Po wejściu w pas wód terytorialnych Rosji, jeszcze przed wyspami, załogę przywitał dość gęsty pak lodowy dający przedsmak czekającej w najbliższych tygodniach przygody. Konieczność powolnego i uważnego lawirowania między lodowymi krami odsunęła nieco w czasie marzenia o obiecanej – przez czekających w Zatoce Rosjan – prawdziwej rosyjskiej bani. Mijane lodowe tafle, w większości dość płaskie (chociaż zdarzały się i takie mające 4 metry wysokości) wzbudziły entuzjazm załogi, jednak prawdziwy zachwyt wywołało sunięcie wzdłuż klifowego czoła lodowca – pionowej, wysokiej na kilkadziesiąt metrów ściany lodu, poprzecinanej licznymi szczelinami.
Powitanie wesołym lodowym labiryntem z wyspami na horyzoncie ukoronowane zostało osiągnięciem pierwszego celu – Cichej Zatoki. To tutaj w latach 1929-1958 nieprzerwanie działała rosyjska stacja meteorologiczna. Baza imienia G. Siedowa była pierwszą jednostką na archipelagu zaplanowaną i dostosowaną do stałego użytku. Liczba mieszkańców wahała się między 20 a 50. Co więcej, działała bez przerwy przez cały okres II Wojny Światowej! W 1931 r. doszło tutaj do ciekawego spotkania – niemieckiego sterowca Graf Zeppelin, który odwiedził stację w ramach międzynarodowej wyprawy badawczej, z kotwiczącym sowieckim lodołamaczem Małygin. Od 1958 roku, kiedy polarnicy przenieśli się do nowej stacji Krenkel na wyspie Hayesa, budynki zaczęły stopniowo podupadać. Kilka z nich wykorzystywano jako tymczasowe bazy ekspedycyjne, aż w 2011 roku Tichaja, przejęta przez park, zaczęła być remontowana i dziś stanowi główną placówkę Parku Narodowego Rosyjska Arktyka na archipelagu.
Kapitan podsumował krótko: „Fajnie jest wrócić na najwyżej położony i najbardziej niedostępny archipelag w Europie”.

Uczestnicy wyprawy Rosyjska Arktyka 2019, odbywającej się pod honorowym patronatem Polskiego Związku Żeglarskiego, ze zmiennym szczęściem, ale nadal prą na północ – odnotowali już 77.73 N. Pierwsze dni żeglugi to pogodowa przeplatanka – raz przyjemne warunki ze sprzyjającym wiatrem, a za chwilę sztorm i mozolne pięcie się pod wiatr.
Po gościnnych wodach Morza Białego, którego spokojna tafla przypominała raczej Morze Śródziemne, Lady Dana gnała w kierunku otwartej wody z lekkim wiaterkiem i prądem morskim z rufy, wspomagana nieco silnikiem. Wkrótce nastąpiła jednak zmiana warunków i spowolnienie tempa. Okazało się, że nie tak łatwo wypłynąć w Arktykę.
Rzadko spotykany układ baryczny, który powoduje, że od prawie sześciu dni załoga płynie pod wiatr, przyniósł w niedzielę sztorm – odnotowano regularne 7B (w porywach nawet więcej). Dzięki stałemu kontaktowi z działem brzegowym warunki były znane, stąd kapitan zdecydował o nadłożeniu drogi – prawie 100 Mm na wschód – aż pod Nową Ziemię, by następnie z północno-wschodnim wiatrem przebijać się do góry. W innym przypadku załoga mogłaby dzisiaj już być… na Spitsbergenie.
Słuszność podjętych kroków zdaje się potwierdzać przykład załogi rosyjskiego jachtu Kreyser, który wyszedł z portu w Archangielsku godzinę po Lady Danie i zmierzał w kierunku Nowej Ziemi. Żeglarze zniechęceni wiejącym stale z północy wiatrem i niewielkim postępem w posuwaniu się do celu, podjęli decyzję o odwrocie. Niestety w drodze powrotnej pechowo natrafili na sieci rybackie, które wplątały się w śrubę zmuszając kapitana jednostki do wezwania pomocy i prośby o holowanie. W związku z tym jedynym, co teraz towarzyszy uczestnikom wyprawy Lodowych Krain są duże stada delfinów.
Mimo, że robi się coraz zimniej, woda ma tylko 2,8°C, a załoga prawie od tygodnia płynie pod wiatr, humory dopisują – wszakże na liczniku już niemal 900 Mm, a to oznacza, że za 2-3 dni żeglarzy powinna przywitać Ziemia Franciszka Józefa.

W środę 24. lipca nastąpiła wymiana załóg i kapitanów na jachcie Lady Dana 44. Kolejni śmiałkowie biorący udział w wyprawie Rosyjska Arktyka 2019, tym razem pod dowództwem kapitana Maćka Sodkiewicza, będą próbowali dotrzeć do Ziemi Franciszka Józefa.

Konieczność wypełnienia wszelkich formalności administracyjnych, a następnie zaprowiantowania prawie dwóch ton i przygotowania się na ponad 2000 mil żeglugi przez wody i lody Morza Barentsa, nie pozostawiła załodze zbyt wiele czasu na zwiedzanie Archangielska. Po przeanalizowaniu – ze wsparciem działu brzegowego – map pogodowych i lodowych, wyprawa punktualnie o godzinie 2300 czasu moskiewskiego ruszyła na północ.